Arhivistička terminologija – standardizacija jezika arhivistike

Stan­dar­di­za­ci­ja arhiv­ske ter­mi­no­lo­gi­je je od ključ­ne važ­nos­ti za arhiv­sku stru­ku kao pre­du­vjet za jed­nos­tav­ni­je i teč­no komu­ni­ci­ra­nje i pove­ća­nje surad­nje na glo­bal­noj razi­ni.Stan­dar­di­za­ti­on of arc­hi­val lan­gu­age is of main impor­tan­ce for arc­hi­val pro­fe­ssi­on as a pre­requ­isi­te for flu­id com­mu­ni­ca­ti­on, bet­ter col­la­bo­ra­ti­on and data exc­han­ging among arc­hi­vist wor­l­dwi­de.

Pre­ma Hrvat­skom jezič­nom por­ta­lu1, pre­tra­ži­vom encik­lo­pe­dij­skom rječ­ni­ku hrvat­skog jezi­ka, ter­mi­no­lo­gi­ja (naziv­lje) je defi­ni­ra­na kao ukup­nost nazi­va u jed­nom znans­tve­nom podru­čju, nekoj stru­ci ili dje­lat­nos­ti; rječ­nik kao skup­lje­ne rije­či i sklo­po­vi rije­či jed­nog ili više jezi­ka uz objaš­nje­nja nji­ho­ve upo­tre­be i zna­če­nja, a ter­mi­no­lo­ški (struč­ni) rječ­nik kao rječ­nik koji sadr­ži ter­mi­no­lo­ške podat­ke iz jed­nog ili više zaseb­nih podru­čja.

Današ­nja situ­aci­ja na podru­čju arhi­vis­tič­kih zna­nos­ti na mikro­ra­zi­ni, odnos­no infor­ma­cij­skih zna­nos­ti na makro­ra­zi­ni, veli­kom mje­rom dopri­no­si znat­nim pro­mje­na­ma koje se reflek­ti­ra­ju na sve seg­men­te stru­ke, pa tako i na rječ­ni­ke.
Razvo­jem teh­no­lo­gi­je una­zad neko­li­ko godi­na i razvo­jem stru­ke u kon­tek­s­tu inter­dis­ci­pli­nar­stva, evo­lu­ci­jom pro­fe­si­je, ispre­pli­ta­njem kla­sič­ne arhi­vis­ti­ke sa spi­so­vo­di­telj­stvom i infor­ma­cij­skim pro­fe­si­ja­ma (kom­pju­ter­skim i teh­no­lo­škim dos­tig­nu­ći­ma koji su neo­p­hod­ni ala­ti kako bi se omo­gu­ći­lo pra­će­nje zah­tje­va za infor­ma­ci­ja­ma) dola­zi do eks­pan­zi­je arhi­vis­ti­ke, u smis­lu teori­je i prak­se, što za neza­obi­laz­nu pos­lje­di­cu sa sobom nosi pro­ši­re­nje pro­fe­si­onal­nih gra­ni­ca odnos­no izb­lje­đi­va­nje međa izme­đu srod­nih stru­ka stva­ra­njem jed­ne gene­ral­ne pro­fe­si­je i fuzi­ju ter­mi­no­lo­gi­ja sve tri stru­ke čime se mije­nja  tra­di­ci­onal­na arhi­vis­tič­ka ter­mi­no­lo­gi­ja.
U ovom pre­gled­nom radu mi je namje­ra dati kra­tak pri­kaz razvo­ja struč­nih arhi­vis­tič­kih rječ­ni­ka i glo­sa­ra na naci­onal­noj i inter­na­ci­onal­noj razi­ni te se osvr­nu­ti na pro­ble­me koji su nas­ta­li tije­kom izra­de istih.
Na podru­čju struč­ne arhi­vis­tič­ke zajed­ni­ce u pos­ljed­njih se neko­li­ko deset­lje­ća jav­lja­ju stal­ni napo­ri i pozi­vi za stan­dar­di­za­ci­jom arhiv­ske ter­mi­no­lo­gi­je. Neo­p­hod­no je shva­ti­ti polo­žaj i ulo­gu ter­mi­no­lo­gi­je u kon­tek­s­tu poželj­nog pro­fe­si­ona­lo­nog zna­nja te obra­ti­ti pozor­nost na inter­na­ci­onal­ne i naci­onal­ne napo­re za razvi­ja­njem stan­dar­di­zi­ra­nog voka­bu­la­ra. Tako­đer je važ­no razu­mi­je­ti kohe­rent­nost odno­sa izme­đu razvo­ja arhi­vis­ti­ke kao zna­nos­ti i stru­ke i razvo­ja novih edi­ci­ja rječ­ni­ka.

Osnov­na svr­ha stva­ra­nja rječ­ni­ka je ispu­nja­va­nje zah­tje­va koji za kraj­nji cilj pos­tav­lja­ju kre­ira­nje stan­dar­di­za­ci­je koja omo­gu­ća­va jed­nos­tav­ni­je i olak­ša­no komu­ni­ci­ra­nje na glo­bal­noj razi­ni te eli­mi­ni­ra­nje even­tu­al­nih pote­ško­ća nas­ta­lih pri­li­kom valo­ri­za­ci­je gra­di­va i slič­nih struč­nih rad­nji, a koje bi bile uzro­ko­va­ne ter­mi­no­lo­ških nes­po­ra­zu­mi­ma i nera­zu­mi­je­va­njem raz­li­či­tih kul­tur­nih sre­di­na2.
Sagle­dav­ši povi­jes­ni pri­kaz razvo­ja arhiv­ske ter­mi­no­lo­gi­je u struč­noj zajed­ni­ci vid­lji­vo je da se već kra­jem 19. sto­lje­ća poja­vi­la per­cep­ci­ja za pred­met­no pita­nje.

U tzv. Nizo­zem­skom pri­ruč­ni­ku iz 1898. auto­ra Mul­le­ra, Feit­ha i Fru­ina3  se već u ono vri­je­me pos­tav­lja zah­tjev za upo­ra­bom ujed­na­če­ne ter­mi­no­lo­gi­je u svr­hu pos­ti­za­nja jas­no­će.
Nizo­zem­ski pri­ruč­nik je bio ini­ci­jal­no struč­no ostva­re­nje u kojem se kon­kret­no osvr­će na temu stan­dar­di­za­ci­je voka­bu­la­ra. Zbog ino­va­tiv­nos­ti ide­ja i jas­nog pre­gle­da arhiv­ske teori­je i prak­se, pri­ruč­nik je u krat­kom roku bio pre­ve­den na nje­mač­ki, tali­jan­ski i fran­cu­ski jezik.
Na engle­ski jezk je bio pre­ve­den tek 1940., među­tim su nizo­zem­ske ide­je bile dobro poz­na­te engle­skim  struč­nja­ci­ma zbog pri­je­vo­da na dru­ge jezi­ke. Tije­kom pre­vo­đe­nja tek­s­ta na spo­me­nu­te jezi­ke, uoči­le su se i jezič­ne dife­ren­ci­ja­ci­je u pre­vo­đe­nju ter­mi­na.
Dalj­na dise­mi­na­ci­ja nizo­zem­skog pri­ruč­ni­ka samo je dopri­ni­je­la spoz­na­ji o naci­onal­nim raz­li­ka­ma u arhiv­skoj prak­si i pove­ća­lo želju arhi­vis­ta da razvi­ju zajed­nič­ko tije­lo koje bi se bazi­ra­lo na izra­di stan­dar­da arhiv­ske ter­mi­no­lo­gi­je4.

Tije­kom 1933. godi­ne orga­ni­zi­ran je prvi sas­ta­nak struč­nja­ka arhi­vis­ta na među­na­rod­noj razi­ni pod pokro­vi­telj­stvom Inter­na­ci­onal­nog ins­ti­tu­ta za inte­lek­tu­al­nu surad­nju5. Vod­stvo sas­tan­ka povje­re­no je reno­mi­ra­nom bri­tan­skom arhi­vis­tu Sir Hilary Jen­kin­so­nu6), a u obzir je uzet velik broj rele­vant­nih struč­nih pri­jed­lo­ga, izme­đu osta­log i izra­da inter­na­ci­onal­nog rječ­ni­ka arhiv­ske ter­mi­no­lo­gi­je. Među­tim u tom peri­du nije doš­lo do kon­kret­ne reali­za­ci­je pre­dvi­đe­nih pla­no­va.

Novi poku­šaj stan­dar­di­za­ci­je dogo­dio se 15 godi­na kas­ni­je, 1948.,  na II. kon­gre­su Među­na­rod­nog arhiv­skog vije­ća na kojem je for­mal­no ustro­jen odbor čiji je zada­tak bio izra­da rječ­ni­ka arhiv­ske ter­mi­no­lo­gi­je. U raz­dob­lju od 1954. do 1963.  radi­lo se na izra­di rječ­ni­ka koji je s veli­kim išče­ki­va­nji­ma izdan 1964. Izla­skom iz tiska prvog inter­na­ci­onal­no­ga rječ­ni­ka arhiv­ske ter­mi­no­lo­gi­je 1964. godi­ne, glav­nog ured­ni­ka i koauto­ra Mic­he­la Duc­he­ina iz Fran­cu­skog držav­nog arhi­va, doš­lo se do spoz­na­je o kojem se pro­ble­ma­tič­nom zadat­ku radi. Iako je pred­stav­ljen kao inter­na­ci­onal­ni rječ­nik, defi­ni­ci­je su bile jedi­no na fran­cu­skom s ekvi­va­lent­nim ter­mi­ni­ma na pet osta­lih jezi­ka. Mno­ge kon­fu­zi­je stvo­re­ne pri­li­kom izra­de rječ­ni­ka rezul­ti­ra­le su dono­še­njem kraj­njeg zaklju­ča­ka – kao urgent­ni zah­tjev je pos­tav­lje­na hit­na izra­da rječ­ni­ka s pre­ciz­nim defi­ni­ci­ja­ma na raz­li­či­tim jezi­ci­ma kako bi se izbje­glo nera­zu­mi­je­va­nje i gre­ške u razu­mi­je­va­nju i inter­pre­ta­ci­ji.

Među­na­rod­no arhiv­sko vije­će tije­kom 1977. pono­vo ustro­ja­va odbor koji za zada­tak ima  revi­zi­ju rječ­ni­ka iz 1964. godi­ne. Izdan 1984., novi se rječ­nik uve­li­ko raz­li­ko­vao od pred­ni­ka. U novoj su ver­zi­ji poj­mov­nik i defi­ni­ci­je izra­đe­ne na engle­skom i fran­cu­skom jezi­ku, dok je kores­pon­di­ra­ju­ćim poj­mo­vi­ma na nizo­zem­skom, nje­mač­kom, špa­njol­skm i tali­jan­skom jezi­ku dodan i ruski jezik. Novi kon­cept izda­nja je rezul­tat per­cep­ci­je auto­ra o raz­li­či­tos­ti­ma u ter­mi­no­lo­gi­ji koje se pojav­lju­ju od drža­ve do drža­ve, a koje su uvje­to­va­ne raz­li­ka­ma u admi­nis­tra­tiv­nim i prav­nim okru­že­nji­ma i tra­di­ci­ja­ma, a koje se reflek­ti­ra­ju i na poj­mo­vi­ma. Iz istog su raz­lo­ga utvr­di­li da niti jedan arhi­vis­tič­ki rječ­nik ne može pru­ži­ti ure­dan, razum­ljiv, uni­fi­ci­ran, logi­čan i jed­no­li­čan model kao što mogu srod­ne zna­nos­ti knjiž­ni­čar­stvo i infor­ma­cij­ske zna­nos­ti. Una­toč zna­nju o ogra­ni­če­nos­ti rječ­ni­ka, auto­ri su se nada­li da će ipak  rezul­ti­ra­ti pozi­tiv­no te pos­ta­ti uzor­ni model i sti­mu­li­ra­ti publi­ci­ra­nje rječ­ni­ka na naci­onal­noj razi­ni. Publi­ka­ci­ja je stek­la toli­ku popu­lar­nost da je za četi­ri godi­ne naprav­lje­no reiz­da­nje jer je nak­la­da ras­pro­da­na7.

S publi­ka­ci­jom Stan­dar­di­zed Ter­mi­no­logy List iz 1986. svoj su dopri­nos pro­ble­ma­ti­ci dali i kanad­ski arhi­vis­ti Arhi­va iz Onta­ria.

Napo­kon je 1992. na 12. među­na­rod­no­me kon­gre­su arhi­vis­ta u Mon­tre­alu usvo­je­na for­mal­na rezo­lu­ci­ja u kojoj je dana pre­po­ru­ka da Među­na­rod­no arhiv­sko vije­će da viso­ki pri­ori­tet razvo­ju stan­drar­di­zi­ra­ne arhiv­ske ter­mi­no­lo­gi­je kao pre­du­vjet za slje­de­će kora­ke u stan­dar­di­zi­ra­nju prak­se.
S obzi­rom na rapid­ni razvoj i pro­mje­ne u kom­pju­ter­skoj teh­no­lo­gi­ji te na nje­zin utje­caj na arhiv­sku zna­nost ne izne­na­đu­je da je još jedan inter­na­ci­onal­ni poku­šaj za stan­dar­di­za­ci­jom usli­je­dio nedu­go kas­ni­je. Novo­kre­ira­ni tim je za zada­tak dobio stva­ra­nje ISO stan­dar­da arhiv­ske ter­mi­no­lo­gi­je. Cilj je bio da se uki­ne pri­mat engle­skog i fran­cu­skog i stvo­ri revi­di­ra­na ver­zi­ja na četi­ri podjed­na­ko valo­ri­zi­ra­na jezi­ka; špa­njol­skom, engle­skom, nje­mač­kom i fran­cu­skom.
Tije­kom same izra­de auto­ri su se pono­vo suoči­li s mno­gim pro­ble­ma, nas­to­je­ći kao kraj­ni pro­dukt stvo­ri­ti sus­tav koji će omo­gu­ći­ti temi­no­lo­gi­ju pri­hva­će­nu od svi­ju, ustro­je­nu na prav­nim i arhiv­skim baza­ma i spo­sob­nu da se upo­treb­lja­va u raz­lu­či­tim situ­aci­ja­ma, objaš­nja­va­ju­ći naci­onal­ne legal­ne i dru­ge kon­cep­te, a ne samo omo­gu­će­nje pre­vo­da istih.
Osnov­ni je zaklju­čak da pos­to­je mno­gi ter­mi­ni u pro­fe­si­onal­noj arhi­vis­tič­koj ter­mi­no­lo­gi­ji koji su u pra­vom kon­tek­s­tu razum­lji­vi samo na jed­nom jezi­ku u situ­aci­ji kad se u pot­pu­nos­ti razu­mi­ju struč­ni, kul­tu­ro­lo­ški, prav­ni, povi­jes­ni i pone­kad poli­tič­ki ter­mi­ni za koje pone­kad obič­ni pri­je­vod nije dovo­ljan.

U današ­nje su vri­je­me na glo­bal­noj razi­ni naj­re­fe­rent­ni­ji i naj­u­po­treb­lja­va­ni­ji rječ­ni­ci arhi­vis­tič­ke ter­mi­no­lo­gi­je izda­ni od stra­ne Među­na­rod­nog arhi­vis­tič­kog savje­ta8  i Druš­tva ame­rič­kih arhi­vis­ta9.

Dru­go izda­nje ter­mi­no­lo­škog rječ­ni­ka MAV-a iz 1988. se pos­tav­lja kao stan­dard na glo­bal­noj razi­ni na osno­vu pre­ten­ci­oz­nog kon­cep­ta kojeg pru­ža. Pred­met­ni poku­ša­va uspos­ta­vi­ti hori­zon­tal­nu upo­ra­bu izme­đu šest glav­nih jezi­ka; engle­skog, fran­cu­skog, nje­mač­kog, špa­njol­skog, tali­jan­skog i ruskog, te ver­ti­kal­nu unu­tar sva­kog poje­di­nač­nog jezi­ka kako bi se omo­gu­ći­la teč­na komu­ni­ka­ci­ju i razu­mi­je­va­nje među struč­nja­ci­ma raz­li­či­tih naci­ja.
Rječ­nik sadr­ži 486 poj­mo­va s pri­pa­da­ju­ćim defi­ni­ci­ja­ma na engle­skom i fran­cu­skom uz koje su doda­ni ekvi­va­lent­ni ter­mi­ni na osta­lih pet jezi­ka. Zna­čaj­ne su bez­broj­ne povez­ni­ce koje omo­gu­ća­va­ju lak­še razu­mi­je­va­nje i even­tu­la­ne ozna­ke poje­di­nih ter­mi­ni ako su spe­ci­fič­ne za jed­no naci­onal­no struč­no podru­čje.

Druš­tvo ame­rič­kih arhi­vis­ta je u pos­ljed­njem deset­lje­ću 20. sto­lje­ća izda­lo rječ­nik arhiv­ske ter­mi­no­lo­gi­je10 s ten­den­ci­jom da isti bude pri­hva­ćen kao pri­mar­ni izvor za ame­rič­ke arhi­vis­te. Oda­bra­ni su ter­mi­ni rele­vant­ni za arhi­vis­te i spi­so­vo­di­te­lje, ali koji se više odno­se na upo­ra­bu struč­nja­ka anglo­fon­skih zema­lja. Uvr­šte­ni su i neki zna­čaj­ni poj­mo­vi koji se koris­te u europ­skom okru­že­nju, ali nema­ju sje­ver­no­ame­rič­ke ekvi­va­len­te. Kao plat­for­ma je auto­ri­ma  pos­lu­ži­la edi­ci­ju rječ­ni­ka ICA-e iz 1984., mije­nja­ju­ći je samo kad je usta­nov­lje­na zna­čaj­na raz­li­ka u upo­ra­bi u Sje­ver­noj Ame­ri­ci. Uz sva­ki je poje­di­ni zapis uz defi­ni­ci­ju pri­do­di­je­lje­na i povez­ni­ca na srod­ni pojam.

Na 14. među­na­rod­nom arhi­vis­tič­kom kon­gre­su 2000. u Sevil­li Arhi­vi novog mile­ni­ja u infor­ma­tič­kom druš­tvu, fran­cu­ski arhi­vist Bru­no Gal­land se u svom izla­ga­nju pod nazi­vom Arhi­vis­tič­ka ter­mi­no­lo­gi­ja: pomoć ili pre­pre­ka u među­na­rod­noj surad­nji, osvr­nuo na ele­men­tar­na pita­nja veza­na uz arhi­vis­tič­ku ter­mi­no­lo­gi­ju, kao i razvoj­ne per­s­pek­ti­ve.
Gal­land je nagla­sio kako je u pos­ljed­njim godi­na­ma pono­vo zapo­če­la ras­pra­va veza­na za uskla­đi­va­nje arhi­vis­tič­ke ter­mi­no­lo­gi­je što je izrav­ni rezul­tat zah­tje­va za jas­nom i brzom raz­mje­nom infor­ma­ci­ja na među­na­rod­noj razi­ni. Naime tije­kom rada na izra­di nor­me za opis gra­di­va te raz­nih disku­si­ja veza­nih za pred­met­nu temu pos­ta­lo je evi­dent­no da jedan od glav­nih raz­lo­ga nes­po­ra­zu­ma i pote­ško­ća koje su se jav­lja­le pred­stav­lja nera­zu­mi­je­va­nje poj­mo­va koji u raz­li­či­tim sre­di­na­ma ima­ju raz­li­či­ta zna­če­nja. Gal­land je tako­đer pred­lo­žio da se od odbo­ra MAV-a, spe­ci­ja­li­zi­ra­nih za odre­đe­na podru­čja arhiv­ske stru­ke, zatra­ži da raz­mo­tre ter­mi­no­lo­gi­ju spe­ci­fič­nu za nji­ho­va podru­čja te da se na tim osno­va­ma pris­tu­pi izra­di nove ver­zi­je Rječ­ni­ka čija bi struk­tu­ra bila kon­ci­pi­ra­na temat­ski ili funk­ci­onal­no, a ne abe­ced­no kao što je do tada bio slu­čaj.

U recent­ni­joj hrvat­skoj struč­noj bibli­ogra­fi­ji goto­vo uop­će nije dotak­nu­ta i obra­đi­va­na pro­ble­ma­ti­ka arhi­vis­tič­ke ter­mi­no­lo­gi­je i izra­de rječ­ni­ka.
U Hrvat­skoj struč­noj zajed­ni­ci se koris­tio Rječ­nik arhiv­ske ter­mi­no­lo­gi­je, izda­nje Save­za dru­šta­va arhiv­skih rad­ni­ka Jugos­la­vi­je iz 1972. godi­ne. Tre­nut­no je u fazi izra­de hrvat­ska ver­zi­ja rječ­ni­ka nas­ta­log od stra­ne MAV-a. Uz poj­mo­ve, pore­da­ne pre­ma stro­goj hrvat­skoj abe­ce­di, pri­do­di­je­lje­ne su defi­ni­ci­je na hrvat­skom i pri­je­vo­di na četi­ri jezi­ka (engle­ski, fran­cu­ski, nje­mač­ki, špa­njol­ski).

Od hrvat­skih je struč­nja­ka knjiž­ni­čar­ka Ire­na Kol­bas izra­di­la pri­ruč­ni Mali poj­mov­nik arhi­vis­ti­ke, bibli­ote­kar­stva i muze­olo­gi­je koji dono­si 70-ak temelj­nih poj­mo­va unu­tar tri srod­ne dis­ci­pli­ne. Poj­mo­vi­ma su pri­do­di­je­lje­na objaš­nje­nja te ter­mi­ni srod­nog ili istog zna­če­nja.

U dru­gom dije­lu rada bih poseb­nu paž­nju usmje­ri­la na izra­du ter­mi­no­lo­škog rječ­ni­ka pod okri­ljem Među­na­rod­nog ins­ti­tu­ta za arhiv­sku zna­nost u Mari­bo­ru i Trstu (The Inter­na­ti­onal Ins­ti­tu­te for Arc­hi­val Sci­en­ce – IIAS).

Kao što je već kons­ta­ti­ra­no u gor­njem dije­lu tek­s­ta, pos­ti­za­nje pra­vil­nog povi­jes­nog kon­tek­s­tu i ujed­na­če­nost jezi­ka je ulti­ma­tiv­ni zah­tjev u arhiv­skoj zajed­ni­ci kako bi se pos­ti­gla veća i efi­kas­ni­ja zašti­ta, povi­jes­ne, kul­tur­ne i prav­ne bašti­ne. Pos­ti­za­nja stan­dar­di­zi­ra­nog jezi­ka je neo­p­hod­no i od vital­nog zna­če­nja za pri­mje­re­no i sigur­no uprav­lja­nje arhiv­skom bašti­nom  i za pos­ti­za­nje opti­mal­nog enti­te­ta koji će uz selek­ci­ju naj­bo­ljih pri­mje­ra­ka rije­či omo­gu­ći­ti raz­mje­nu jas­nih poda­ta­ka.

Kao pri­mar­ni cilj se pos­tav­lja stva­ra­nje opti­mal­nog ins­tru­men­ta koji će zado­vo­lja­va­ti sve pos­tav­lje­ne potre­be putem pove­zi­va­nja sva­kog poje­di­nog ter­mi­na jed­nog jezi­ka s poje­di­nim ter­mi­nom dru­gog jezi­ka kako bi se koris­ni­ci­ma u tre­nu omo­gu­ći­le povez­ni­ce i tra­že­ne infor­ma­ci­je.

Dje­lat­ni­ci Među­na­rod­nog ins­ti­tu­ta za arhiv­sku zna­nost u Mari­bo­ru i Trstu su pre­poz­na­li zah­tje­ve pos­tav­lje­ne pred struč­nu arhiv­sku zajed­ni­cu i kre­ira­li ambi­ci­oz­ni pro­jekt u vidu ala­ta sprem­nog za kori­šte­nje u svim uvje­ti­ma, a ne samo u svoj­stvu teh­nič­kog poma­ga­la.

Pro­jekt pod nazi­vom Krat­ki rječ­nik arhiv­ske ter­mi­no­lo­gi­je zapo­čeo je u sas­ta­vu prve MIAZ-ove Jesen­ske arhi­vis­tič­ke ško­le 2007. godi­ne tije­kom koje je dio nas­tav­nog pla­na je bio pre­dvi­đen za rad na više­je­zič­nom rječ­ni­ku.
Struk­tu­ral­ni kon­cept Rječ­ni­ka je zamiš­ljen kao više­je­zič­na lis­ta rele­vant­nih struč­nih poj­mo­va, gdje fokus neće biti stav­ljen samo na dos­lov­no pre­vo­đe­nje poj­mo­va na raz­ne jezi­ke već na pro­na­la­že­nju srod­nos­ti izme­đu poj­mo­va koji kod raz­li­či­tih naci­ja ima­ju raz­li­či­ta zna­če­nja, ovis­no o tra­di­ci­ji kori­šte­nja.

Tije­kom 2007. godi­ne polaz­ni­ci Ško­le su dobi­li za zada­tak pre­vo­đe­nje uta­na­če­ne lis­te poj­mo­va na engle­skom jezi­ku na nativ­ni jezik, što je rezul­ti­ra­lo stva­ra­njem jezič­ne plat­for­me odnos­no glo­sa­ri­ja pre­ve­de­nog na 11 jezi­ka (ini­ci­jal­nog engle­skog, zatim alban­skog, bosan­skog, bugar­skog, crno­gor­skog, hrvat­skog, mađar­skog, make­don­skog,  rumunj­skog,  srp­skog i tali­jan­skog).  Tije­kom 2008. godi­ne nas­ta­vi­lo se s radom  te su uve­de­na još dva jezi­ka; slo­ven­ski i češki, dok je 2009. uve­den nje­mač­ki, špa­njol­ski i hebrej­ski jezik odnos­no kas­ni­je fran­cu­ski, grč­ki i male­zijsk. Danas Rječ­nik sadr­ži poj­mo­ve pre­ve­de­ne na 20 jezi­ka.

Može se reči da je Rječ­nik kon­ci­pi­ran na dva osnov­na ele­men­ta; ter­mi­no­lo­ški  koji dono­si poj­mov­nik i des­krip­tiv­ni koji dono­si defi­ni­ci­ju odnos­no opis poj­mo­va koji se nala­ze u Rječ­ni­ku. U Rječ­nik je imple­men­ti­ra­na direk­t­na povez­ni­ca koja uka­zu­je na poj­mo­ve istog ili srod­nog zna­če­nja, čime je stvo­ren sus­tav koji olak­ša­va dos­tup­nost poda­ci­ma i doku­men­ti­ma i time omo­gu­ća­va pot­pu­nu isko­ris­ti­vost poda­ta­ka.
Pouče­ni empi­rij­skim spoz­na­ja­ma o pro­tek­lim rado­vi­ma raz­nih komi­si­ja na izra­di rječ­ni­ka, auto­ri pro­jek­ta su bili svjes­ni da ope­ra­tiv­ni dio neće biti lagan. Tije­kom samog rada oči­to­va­le su se mno­ge pote­ško­će na koje se naila­zi­lo u hodu. Kao što je već nagla­še­no u tek­s­tu, i polaz­ni­ci Ško­le su se, kao i mno­gi eks­per­ti pri­je njih, susre­li s  raz­li­ka­ma kon­cep­tu­al­ne i meto­do­lo­ške pri­ro­de koje pos­to­je izme­đu više arhi­vis­tič­kih tra­di­ci­ja.
Jezič­ne i komu­ni­ka­cij­ske bari­je­re nisu u ovom slu­ča­ju pred­stav­lja­le pro­blem kao što su pred­stav­lja­le kul­tur­ne i zakon­ske dis­tink­ci­je u raz­li­či­tim drža­va­ma.

Pro­jekt pred­stav­lja ambi­ci­oz­ni čin upra­vo zbog spoz­na­je o kom­pli­ci­ra­nos­ti ope­ra­tiv­nog dje­la, a i zbog činje­ni­ce da pred­met­ni rječ­nik nije pasiv­no i sta­tič­no dje­lo već živi pro­jekt, rad u tije­ku koji rezul­ti­ra kons­tant­nim nado­gra­đi­va­njem, ažu­ri­ra­njem jezi­ka i nado­pu­nom infor­ma­ci­ja.
Jed­na od spe­ci­fič­nos­ti Rječ­ni­ka, koja ga sva­ka­ko izdva­ja od osta­lih edi­ci­ja slič­nih rječ­ni­ka, je više­je­zič­nost, dok su osta­li ili bilin­gu­al­ni ili u obzir uzi­ma­ju jezi­ke koji se naj­vi­še koris­te.
Pred­met­ni rječ­nik obje­di­nju­je, vje­ro­jat­no je po prvi put u arhi­vis­ti­ci, podru­čje cije­le Euro­pe s ten­den­ci­jom šire­nja na azij­ske zem­lje.
Iako stvo­ren kao tes­t­ni model u rela­tiv­no male­noj, a opet hete­ro­ge­noj zajed­ni­ci, kre­ato­ri Rječ­ni­ka su kao cilj pos­ta­vi­li da pred­met­ni kroz dugo­rič­no raz­dob­lje pre­ras­te u refe­rent­ni subjekt.  Iako se ide­ja čini pre­ten­ci­oz­nom, a reali­za­ci­ja je kre­nu­la malim kora­ci­ma, nedvoj­be­no je da, kad će kroz neko vri­je­me biti imple­men­ti­ra­ni modu­li opi­sa, Rječ­nik Među­na­rod­nog ins­ti­tu­ta za arhiv­sku zna­nost u Mari­bo­ru i Trstu pos­ta­ti jed­na od neza­obi­laz­nih refe­ren­ci u arhi­vis­tič­kom svi­je­tu.
Već je tije­kom 2007. godi­ne objav­lje­na onli­ne ver­zi­ja Rječ­ni­ka na mrež­nim stra­ni­ca­ma MIAZ-a. Radi se o nepot­pu­noj ver­zi­ji gdje je objav­ljen samo prvi modul poj­mov­ni­ka. Onli­ne ver­zi­ja je tre­nut­no u fazi imple­men­ta­ci­je kada se suk­ce­siv­no nado­gra­đu­je, doda­va­ju se novi jezi­ci, a namje­ra  je kroz odre­đe­ni vre­men­ski peri­od obja­vi­ti onli­ne i des­krip­tiv­ni modul.

Za kraj se može kons­ta­ti­ra­ti da je pred­met­ni Rječ­nik po svim svo­jim svoj­stvi­ma i zada­nim cilje­vi­ma u pot­pu­nos­ti zado­vo­lja­va tre­nut­nim zah­tje­vi­ma kva­li­te­te i svr­he koje se poku­ša­va­ju pos­ti­ći na glo­bal­noj razi­ni.

Sum­mary
The intro­duc­ti­onary part of the paper brin­gs a selec­ti­on of the cur­rent publi­shed dic­ti­ona­ri­es of arc­hi­val ter­mi­no­logy and com­pa­ra­ti­ve analysis ofa  few most impor­tant dic­ti­ona­ri­es on the glo­bal level which are acce­ssi­ble to the pro­fe­ssi­onal com­mu­nity in paper or elec­tro­ni­cal form.
The ques­ti­on of evol­ving per­s­pec­ti­ve ter­mi­no­logy was also of men­ti­on and also a need to unify and stan­dar­di­ze ter­mi­no­logy with the goal of pro­vi­ding flu­id com­mu­ni­ca­ti­on and quic­ker exc­han­ge of data on the glo­bal level.
In the second part of the text the Mul­ti­lin­gu­al dic­ti­onary of arc­hi­val ter­mi­no­logy is intro­du­ced. It is a pro­ject cre­ated by the mem­bers of the In Inter­na­ti­onal Ins­ti­tu­te For Arc­hi­val Sci­en­ce of Tri­es­te and Mari­bor, which is inten­ded as a pro­duct of col­la­bo­ra­ti­on of inter­na­ti­onal arc­hi­vist and par­ti­ci­pants of Autumn Arc­hi­val Scho­ol in Tri­es­te.
The focus was put for­th  from the per­s­pec­ti­ve aut­hor who was also a par­ti­ci­pant of the Autumn Arc­hi­val Scho­ol, with the met­ho­do­logy of cre­ating the dic­ti­onary, and pro­blems which occu­red during the cre­ati­on and on expec­ted resul­ts and goals of the actu­al pro­ject.

Lite­ra­tu­ra

  1. Dryden, Jean, A Tower of Babel: Standardizing Archival Terminology.Archival Science, Vol. 5., 2006., str. 1 -16.
  2. Pear­ce Moses, Ric­hard, A Glo­sary of Arc­hi­val and Record Ter­mi­no­logy, Soci­ety of Ame­ri­can Arc­hi­vist, 2005.
  3. Kolbas, Irena, Mali pojmovnik arhivistike, bibliotekarstva i muzeologije.
  4. Monteduro, Antonio, The IIAS Short Dictionary of Archival Terminology; The Third Step. Atlanti. (ed. Klasinc, Peter Pavel, Tatơ, Grazia). Trieste. Vol. 2009., str. 39-42
  5. www.ica.org  (The Inter­na­ci­onal Coun­cil of Arc­hi­ves)
  6. http://www.archivists.org/   (The Soci­ety of Ame­ri­can Arc­hi­vis­ts)
  7. http://www.iias-trieste-maribor.eu/index.php?id=61&L=1
  8. www.oxforddnb.com (biogra­fi­ja Sir Hilary Jen­kin­so­na)
  9. www.hjp.hr  (Hrvat­ski jezič­ni por­tal)
  10. http://en.wikipedia.org/wiki/International_Council_on_Archives
  11. http://en.wikipedia.org/wiki/Society_of_American_Archivists 
  1. Hrvat­ski jezič­ni por­tal je pre­tra­živ rječ­nik hrvat­skog jezi­ka nas­tao kao rezul­tat zajed­nič­kog pro­jek­ta izda­vač­ke kuće Novi Liber i Srca – Sve­uči­liš­nog račun­skog cen­tra. Rječ­nič­ka baza Hrvat­skog jezič­nog por­ta­la nas­ta­la je  na teme­lju rječ­nič­kih i lek­si­ko­graf­skih izda­nja Novo­ga Libe­ra u pro­tek­lih 15 godi­na, a kao naj­važ­ni­ja izdva­ja­ju se Rječ­nik hrvat­sko­ga jezi­ka V.Anić (I. izda­nje 1991, II. izda­nje 1994, i III. izda­nje 1998) i Hrvat­ski  encik­lo­pe­dij­ski rječ­nik (ure­đi­vač­ki odbor: prof. dr. Vla­di­mir Anić, prof. dr. Ran­ko Mata­so­vić, prof. dr. Ivo Pranj­ko­vić, dr. Dunja Bro­zo­vić Ron­če­vić, prof. dr. Ivo Gol­d­ste­in, Slav­ko Gol­d­ste­in, mr. Lji­lja­na Jojić, Lji­lja­na Ciko­ta; 2003). [↩]
  2. Dryden, Jean, A Tower of Babel: Stan­dar­di­zing Arc­hi­val Ter­mi­no­logy. Arc­hi­val Sci­en­ce, Sprin­ger 2006., br. 5, str. 1 [↩]
  3. S. Mul­ler, J.A. Feit, R. Fru­in; Manu­al for the Arran­ge­ment and Des­crip­ti­on of Arc­hi­ves, tran­s­la­ted by A.H. Leavitt, New York, 1968. [↩]
  4. Dryden, Jean, A Tower of Babel: Stan­dar­di­zing Arc­hi­val Ter­mi­no­logy. Arc­hi­val Sci­en­ce, Sprin­ger 2006., br. 5, str. 6 [↩]
  5. Pred­nik UNES­CO-a [↩]
  6. Jen­kin­son, Sir (Char­les) Hilary (1882–1961), engle­ski arhi­vist, zapos­le­nik Naci­onal­nog arhi­va Veli­ke
    Bri­ta­ni­je (UK Public Record Offi­ce) gdje je obna­šao funk­ci­ju vodi­te­lja Odje­la za sre­đi­va­nje sred­njo­vje­kov­nog gra­di­va, do 1912. kada pre­uzi­ma vodi­telj­stvo Odje­la za koris­ni­ke u koje uvo­di mno­ge reor­ga­ni­za­ci­je i moder­ni­za­ci­ju služ­be. Jen­kin­son je tije­kom svo­je kari­je­re obna­šao mno­ge važ­ne funk­ci­je; bio je počas­ni taj­nik Arhe­olo­škog druš­tva Sur­reya i jedan od osni­va­ča Druš­tva doku­men­ta­lis­ta Sur­reya. Tako­đer je radio kao pre­da­vač na Cam­brid­gu, King’s Col­le­gu i Uni­ver­sity Col­le­gu u Lon­do­nu. Nje­go­vo naj­poz­na­ti­je dje­lo Pru­ruč­nik za arhiv­ski admi­nis­tra­ci­ju (izvor­no Manu­al of Arc­hi­ve Admi­nis­tra­ti­on), izda­no je 1922., dok je revi­di­ra­no reiz­da­nje iz tiska izaš­lo 1937. Sma­tra se pioni­rom u arhiv­skoj stru­ci s obzi­rom koli­ki je utje­caj nje­gov rad imao na razvoj arhi­vis­tič­ke teori­je i prak­se u Engle­skoj.  Bio je bri­tan­ski pred­stav­nik u Odbo­ru for­mi­ra­nom 1948., pod okri­ljem UNESCA, koji je imao zada­tak kon­ci­pi­ra­ti pri­jed­lo­ge za osnu­tak Među­na­rod­nog arhiv­skog vije­ća, a nakon nje­go­vog osni­va­nja bio je pos­tav­ljen za pot­pred­sjed­ni­ka orga­ni­za­ci­je. (Izvor Oxford Dic­ti­onary of Nati­onal Biograp­hy, www.oxforddnb.com, pre­uze­to 21. velja­če 2011. [↩]
  7. Dryden, Jean, A Tower of Babel: Stan­dar­di­zing Arc­hi­val Terminology.Archival Sci­en­ce, Sprin­ger 2006., br. 5, str. 7. [↩]
  8. Među­na­rod­no arhiv­sko vije­će (eng. Inter­na­ti­onal Coun­cil of Arc­hi­ves) sa sje­di­štem u Pari­zu je inter­na­ci­onal­na nev­la­di­na orga­ni­za­ci­ja čiji je osnov­ni cilj pro­mi­ca­nje inter­na­ci­onal­ne surad­nje unu­tar arhiv­ske zajed­ni­ce. Orga­ni­za­ci­ja je osno­va­na 1948., a na mjes­to pred­sjed­ni­ka je pos­tav­ljen Char­les Sama­ran, rav­na­telj Naci­onal­nog arhi­va Fran­cu­ske. Pre­ma poda­ci­ma iz 2009., orga­ni­za­ci­ja je okup­lja­la pre­ko 1 400 ins­ti­tu­ci­onal­nih čla­no­va u 190 zema­lja. Orga­ni­za­cij­sku struk­tu­ru čini neko­li­ko spe­ci­ja­li­zi­ra­nih regi­onal­nih sek­ci­ja kao što je  EURBICA (Europ­ska sek­ci­ja). Izvor: Wiki­pe­dia, http://en.wikipedia.org/wiki/International_Council_on_Archives . [↩]
  9. Druš­tvo ame­rič­kih arhi­vis­ta (izvor­no The Soci­ety of Ame­ri­can Arc­hi­vis­ts) osno­va­no 1936., naj­sta­ri­ja je i naj­ve­ća arhi­vis­tič­ka orga­ni­za­ci­ja na podru­čju Sje­ver­ne Ame­ri­ke. Druš­tvo slu­ži za pro­mo­ci­ju struč­ne edu­ka­ci­je i pro­fe­si­onal­nih potre­ba za više od 5 000 fizič­kih i prav­nih čla­no­va. Druš­tvo  ima jaku edu­ka­cij­sku i izda­vač­ku dje­lat­nost koja se oči­tu­je kroz orga­ni­zi­ra­nje struč­nih radi­oni­ca, polu­go­diš­njih sas­ta­na­ka i izda­va­nje struč­nih publi­ka­ci­ja. Izvor: Wiki­pe­dia, http://en.wikipedia.org/wiki/Society_of_American_Archivists. [↩]
  10. Pear­ce Moses, Ric­hard, A Glo­sary of Arc­hi­val and Record Ter­mi­no­logy, Soci­ety of Ame­ri­can Arc­hi­vist, 2005. [↩]